Wrak jako
biocenoza ?
W
dniu 16 sierpnia 2009r., w rejonie Helu, na głębokości 20-27 m
uruchomiono specyficzny przyrodniczy „zegar”. Posłuży on do odmierzania
kolejnych etapów ekologicznej sukcesji gatunków fauny na wytworzonym przez
człowieka sztucznym biotopie jakim jest kadłub zatopionej jednostki pływającej.
Korzystając
z okazji, że pomiędzy helskimi portami - rybackim a wojennym - osadzono na
dnie kuter łącznikowy K-17 ORP „Bryza” Instytut Oceanografii
Uniwersytetu Gdańskiego zaplanował wykonanie badań dotyczących
kolonizacji tego rodzaju sztucznego podłoża.
Na
kadłubie jednostki umieszczono doświadczalny zestawy kontrolnych podłoży
poroślowych, planuje się także obserwacje nad tworzeniem się zespołu
ichtiofauny.
Monitorowanie
procesu tzw. sukcesji pozwoli na rozpoznanie cech i sposobów tworzenia się
specyficznych dla tego rodzaju podłoży mikrobiocenoz w aktualnych
warunkach ekologicznych Zatoki Gdańskiej. Powinno to w przyszłości ułatwić
ocenę wpływu na środowisko innych hydrotechnicznych podwodnych budowli np.
rurociągów, boi, kabli, stalowych umocnień portowych.
Eksperyment
ten powinien także dać odpowiedź czy tego rodzaju sztuczna „rafa”
jest dla tutejszego środowiska naturalnego obojętna czy korzystna, a także
czy czasem nie tworzy nadmiernych preferencji siedliskowych dla niektórych
i np. nie akceleruje rozwoju gatunków dla danego ekosystemu obcych i szkodzących
rodzimym.
Posadowienie
wraku „Bryzy” w tym a nie w innym miejscu ma jeszcze jeden ważny
aspekt. Jest elementem uzupełniającym przyszły kompleks edukacyjny Błękitnej
Wioski UG, w ramach której powstanie zaplecze nurkowe dla kształcenia
młodzieży, a nawet dzieci. W tym celu, aby umożliwić wykonywanie
podwodnych eksploracji najmłodszym przyrodnikom na najpłytszej wodzie (ok. 0,5-1m)
przygotowano już specjalną "rafę" z narzutu kamiennego.
ORP Bryza przygotowany do
zatopienia.
Doświadczalny zestaw
kontrolnych podłoży.
Foto: Paweł Bloch.
Foto: Paweł Bloch.
Sukcesja
ekologiczna na przykładzie zespołów organizmów bentosowych
porastających
obiekty podwodne w strefie przybrzeżnej Zatoki Gdańskiej
Autor: Anna Dziubińska
Zakład Ekologii Eksperymentalnej Organizmów Morskich
Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego
Sukcesja
ekologiczna jest procesem kierunkowym w środowisku oraz jedną z najistotniejszych
form zmienności biocenoz w czasie. Jest to zjawisko, podczas którego
powstają nowe struktury w obrębie zespołu organizmów. Dzieje się tak w wyniku
następujących po sobie zmian składu gatunkowego i struktury zespołu
spowodowanych czynnikami środowiskowymi. Umieszczenie sztucznego podłoża
w wodach strefy przybrzeżnej Zatoki Gdańskiej umożliwia obserwacje
sukcesji ekologicznej i tym samym tworzenia się zespołu bentosowego oraz
interakcji zachodzących między organizmami tworzącymi ten zespół. Każdy
przedmiot, pochodzenia naturalnego lub antropogenicznego, prędzej lub później
zostaje zasiedlony przez organizmy żywe. W związku z tym pojęcie
biofoulingu (porastania) jest rozpatrywane nie tylko w kontekście
ekologicznym, ale również inżynieryjnym. Przemysł chemiczny oraz inżynieria
środowiskowa walczy z tym problemem tworząc coraz to nowsze środki do
konserwacji i ochrony kadłubów poniżej linii wody oraz pozbywając się
organizmów poroślowych metodami chemicznymi i mechanicznymi.
Pąkle.
Omułki.
Foto:
Agnieszka Jędruch.
Foto:
Agnieszka Jędruch.
Sposób, w jaki
zasiedlane jest podłoże w dużej mierze zależy od strefy klimatycznej. Głównym
czynnikiem, który warunkuje ten proces w strefie umiarkowanej jest sezonowość
zmian w strukturze makrobentosu. W okresie letnim, już po tygodniu pojawiają
się pierwsi kolonizatorzy, w kolejnych miesiącach następni a z czasem
struktura zespołów staje się kilkuwarstwowa. Obiekty podwodne znajdujące
się na różnych głębokościach dają możliwość obserwowania
stratyfikacji rozmieszczenia organizmów bentosowych oraz zmian w strukturze
i składzie gatunkowym zespołów. Pierwszą, najbardziej oczywistą zmianą
związaną ze stratyfikacją pionową jest rozmieszczenie makrofitów,
spowodowane wykorzystaniem do procesu fotosyntezy światła o różnej długości
fali. Godne uwagi są również zmiany w zbiorowiskach zwierzęcych (głównie
skorupiaki i małże), zachodzące wraz z głębokością. Już na głębokości
3,5 m mogą występować istotne różnice w stosunku do zespołów znajdujących
się płycej, np. w biomasie niektórych skorupiaków. Zmiany te mają także
istotne znaczenie dla stanu otaczających wód. Wiadomo, że im więcej
organizmów filtrujących w wodzie tym większa możliwość
samooczyszczania środowiska wodnego. Udowodniły to już prace z lat
90-tych ubiegłego wieku polegające na tworzeniu tzw. „sztucznych raf”
w Zatoce Pomorskiej oraz Zatoce Gdańskiej, gdzie wykorzystywano sztuczne
podłoże (np. opony, betonowe moduły, konstrukcje namiotowe z tkanin
sieciowych, itd.) dla osadzania się i wzrostu organizmów poroślowych.
Takie konstrukcje, oprócz funkcji oczyszczania środowiska, tworzą również
schronienie dla ryb oraz skorupiaków, niejednokrotnie stwarzając
bezpieczne warunki dla rozrodu i wzrostu tych organizmów.
Galeria z zatopienia
K-17 ORP „Bryza"
(kliknij na miniatury, aby je powiększyć)
|
