Plan działań na rzecz ochrony ptaków morskich
16 listopada 2012r. Komisja Europejska przyjęła „Plan działania na rzecz ograniczenia przypadkowego chwytania ptaków morskich w narzędzia połowowe”, co jest owocem dziesięcioletnich starań Birdlife International. Od 2001 roku organizacja ta próbowała przekonać Komisję Europejską do podjęcia odpowiednich działań ograniczających przyłów ptaków morskich.
Oddziaływanie między rybołówstwem i ptakami morskimi jest zjawiskiem częstym
i powszechnym, prowadzącym z jednej strony do wzrostu śmiertelności wielu populacji ptaków, z drugiej zaś często niekorzystnie wpływającym na rentowność i efektywność połowu.
Obecne przepisy prawne zawarte w kilku międzynarodowych konwencjach i zgodach, poza kilkoma obszarami wód eksterytorialnych, są nie wystarczające, aby skutecznie ograniczyć przyłów.
Plan działania UE zamierza zmniejszyć wielkość przyłowu do poziomu tak niskiego, jak to tylko możliwe. Jest to w zgodzie ze zreformowaną wspólną polityką rybołówstwa (WPRyb), która zakłada zarządzanie ekosystemem z uwzględnieniem jego wszystkich elementów składowych. Wprowadzone ograniczenia odpowiadają przepisom międzynarodowego planu działania na rzecz ograniczenia przyłowu ptaków przy połowach z użyciem takli, przyjętego w 1999r. przez Komisję Rybołówstwa (COFI) Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO).
Liczba przyłowionych ptaków morskich na Morzu Północnym i Bałtyku (źródło: Žydelis R. et al. 2009)
Stwierdzono, że brak jest wystarczających danych dotyczący rozmieszczenia, zagrożeń na jakie są narażone, sposobów zachowania i poziomu przyłowu ptaków morskich na wodach UE. Stanowi to dużą przeszkodę w ocenie wpływu rybołówstwa na te gatunki i pokazuje, że w większości krajów brak systematycznych programów monitoringu. Z dostępnych wyrywkowych danych można jednak pokusić się o wstępny szacunek śmiertelności ptaków morskich w przyłowie. Liczba martwych ptaków w narzędziach połowowych zależy w dużej mierze od jakości łowiska, sezonu
i koncentracji ptaków w danym rejonie. Z danych dostarczonych przez floty rybackie UE wynika, że rocznie ginie ok. 200 tys. ptaków morskich. Natomiast Birdlife International ocenia, że sam połów przy użyciu takli uśmierca około 160 tys., a być może nawet 320 tys. ptaków morskich rocznie, należących do 49 gatunków (z czego 25 na wodach UE i 24 na wodach nie należących do UE). Większość z nich jest sklasyfikowana jako objęte ochroną na poziomie lokalnym.
Dane pokazują, że sieci stawne i takle, są narzędziami powodującymi największe spustoszenie, choć w sprawozdaniach nie brakuje informacji dotyczących połowów przy użyciu włoków i okrężnic.
Burzyk szary – przedstawiciel rurkonosych Procellariiformes, rzędu ptaków najbardziej zagrożonego przyłowem
taklami.
Ofiarą przyłowu taklami pada około 20 gatunków, z czego większość to rurkonose
i mewy. Najliczniej zjawisko to występuje nad Morzem Śródziemnym i na Północno-Wschodnim Atlantyku. Cztery gatunki są chwytane ze zbyt wysoką częstotliwością w stosunku do liczebności ich populacji. Burzyk balearski jest gatunkiem krytycznie zagrożonym wyginięciem, pozostałe: burzyk szary, burzyk śródziemnomorski i mewa śródziemnomorska to gatunki, których populacje światowe gwałtownie maleją.
Inne gatunki dość licznie przyławiane, u których odnotowano wyraźny spadek liczebności populacji to: na Morzu Śródziemnym burzyk żółtodzioby i mewa czarnogłowa, a na Morzu
Północnym – mewa trójpalczasta, nurnik i burzyk północny. Pozostałe gatunki, jak mewa romańska w regionie Morza Śródziemnego oraz fulmar, burzyk wielki i głuptak na Północno-Wschodnim Atlantyku wykazują śmiertelność na poziomie, który musi niepokoić
Nurzyk – częsta ofiara przyłowu w sieciach skrzelowych.
Sieci stawne, w tym sieci skrzelowe, oplątujące i drygawice są dość powszechnie używane na wodach UE. Są one używane okresowo i stanowią największe zagrożenie dla gatunków ptaków zdobywających pokarm na dnie lub tych, które ścigają ofiary, nurkując w płytkiej wodzie. Problem dotyczący głównie nurów, perkozów, traczy, grążyc, alek i kormoranowatych na obszarze Morza Bałtyckiego i wschodniej części Morza Północnego. Ocenia się, że sieci statyczne w tym regionie zbierają żniwo w postaci 90 tys. – 200 tys. martwych ptaków rocznie. Wiele z uśmiercanych gatunków takich jak birginiak, nur rdzawoszyi, nur czarnoszyi, perkoz rogaty i bielaczek są objęte międzynarodową ochroną prawną zgodnie z załącznikiem 1 do Dyrektywy Ptasiej UE. Inne obszary to północno-zachodnia Hiszpania (wysoka śmiertelność kormorana czubatego i nurzyka) i Morze Śródziemne (zagrożenie dla podgatunków kormorana czubatego i kilku gatunków burzyków).
Włok – narzędzie połowowe, dla którego brak szacunków śmiertelności ptaków.
W odniesieniu do innych narzędzi połowowych, takich jak włoki i okrężnice istnieje niewiele szacunków przyłowu ptaków morskich na wodach UE. Istnieją informacje o 780 osobnikach głuptaka schwytanych u wybrzeży Szkocji. Na podstawie ankiety przeprowadzonej w Portugalii wiadomo, że 45% wszystkich przyłowionych burzyków balearskich, to ptaki przyłowione w okrężnice.
Różne typy narzędzi połowowych: A-takle, B-sieć stawna, C-włok, D-okrężnica.
Problem przyłowu dotyczy też wód eksterytorialnych UE, gdzie dotkniętych tym zjawiskiem jest 60 gatunków, w tym 17 gatunków albatrosów i 7 gatunków burzykowatych. Wyjątkiem jest Antarktyda, gdzie dzięki odpowiednim środkom ograniczono przyłów o ponad 99%.
Istnieje kilka metod, które pozwalają ograniczyć przyłów ptaków morskich: unikanie połowu na obszarach lub w okresach, gdy przyłów jest najbardziej prawdopodobny, ograniczenie dostępu ptaków do haków z przynętą poprzez dociążanie i zarzucanie sieci z boku, odstraszenie ptaków (akustyczne urządzenia odstraszające), zmniejszenie atrakcyjności i widoczności haków z przynętą. W przypadku sieci stawnych przetestowanych możliwości przeciwdziałania jest mniej. Jedną z metod jest zwiększanie widoczności sieci (ostrzeganie
wzrokowe), a drugą przyczepianie do sieci akustycznych urządzeń odstraszających (pingerów).
Plan działania UE ma na celu określenie i poprawę słabych stron w środkach zarządzania zarówno na wodach UE i wodach nie należących do UE. Stworzenie jednolitej bazy danych dotyczących liczby przyławianych ptaków morskich i opisanie czynników, które im zagrażają, pozwoli w przyszłości odpowiednio im przeciwdziałać. Ograniczenie przyłowu poprzez odpowiednie środki wyeliminuje zagrożenie dla populacji gatunków chronionych. Innym istotnym problemem, który musi zostać rozwiązany, aby skutecznie ograniczyć przyłów ptaków morskich, jest brak akceptacji ze strony rybaków. To bowiem właśnie oni będą wcielać odpowiednie środki ograniczające ryzyko. Wprowadzenie sprawdzonych środków przeciwdziałania na obszarach z nierozwiązanym problemem przyłowu głównie przy użyciu takli i znalezienie skutecznych metod ograniczenia tego zjawiska dla innych narzędzi połowowych to priorytety dla UE. Podkreślono, że bardzo ważnym elementem projektu jest współpraca regionalnych placówek naukowych, przedstawicieli sektora rybołówstwa, organizacji pozarządowych i osób odpowiedzialnych za zarządzanie zasobami. Istnieje również potrzeba stworzenia odpowiednich programów edukacyjnych dla rybaków, które będą uświadamiać konieczność rozwiązania problemu przyłowu ptaków morskich.
Po 10 latach starań zaistniała duża szansa, aby wiele z działań już niedługo zostało wprowadzonych w życie. Czy wody UE podobnie jak Antarktydy będą wolne od problemu przyłowu ptaków morskich? To zależy od skuteczności działania UE a także ośrodków regionalnych.
Tekst
i ryciny: Mikołaj Koss
Fotografia: Mikołaj Koss i GBPW KULING
Literatura:
Žydelis R., Bellebaum J., Österblom H., Vetemaa M., Schirmeister B., Stipniece A., Dagys M., van Eerden M. i Garthe S. 2009. Bycatch in gillnet fisheries – An overlooked threat to waterbird populations. Biological Conservation 142:1269-1281
Komunikat Komisji do Parlamentu. Bruksela 16.11.2012. Plan działania na rzecz ograniczenia przypadkowego chwytania ptaków morskich w narzędzia połowowe (link:
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2012:0665:FIN:PL:PDF)