Jak rozpoznawać foki
Postawione w tytule pytanie wydaje się na pozór proste, tym bardziej że w Morzu Bałtyckim występują zaledwie trzy gatunki fok: foki szare, pospolite i obrączkowane.
Należy wiedzieć, że niektóre cechy organizmów, zmieniają się nawet w trakcie życia danego osobnika. Jedne różnicują poszczególne egzemplarze między sobą, a jeszcze inne są różnicami płciowymi i międzygatunkowymi. Sprawa komplikuje się jeszcze bardziej, kiedy mamy do czynienia ze zwierzętami młodymi i w różnej kondycji zdrowotnej, kiedy to charakterystyczne proporcje ciała (np. długość pyska) dopiero się kształtują, bądź są zaburzone. Jednak najtrudniejszym zadaniem jest identyfikacja martwych zwierząt, zwłaszcza że zwłoki z czasem ulegają pośmiertnej dekompozycji.
Oto kilka cech, które pozwalają na prawidłowe rozpoznanie gatunku foki nawet przez początkującego obserwatora. Są to:
-
- wygląd głowy: gatunki bałtyckich fok różnią się zarówno pod względem jej kształtu, jak i długości. U foki szarej głowa jest silnie wydłużona, z pyskiem o długości większej niż połowa czaszki, który często jest określany jako ,,psi”.
U foki pospolitej i obrączkowanej zarys głowy jest okrągły i zwarty. Gatunki te posiadają ponadto krótki, ,,koci” pysk (o długości mniejszej niż połowa czaszki), przy czym u obrączkowanej jest on często najkrótszy, węższy i dodatkowo charakterystycznie lekko zadarty do góry.
Wygląd głowy i pyska u każdego z gatunków bałtyckich fok – od góry: foka szara, foka pospolita, foka obrączkowana
Uwaga: u młodych i wychudzonych fok pospolitych i obrączkowanych, głowa i pysk mogą sprawiać wrażenie nienaturalnie długich, upodobniających je do foki szarej (patrz foto poniżej).
Podobieństwa w długości głowy – u góry foka pospolita, na dole foka szara (osobniki młode i wychudzone)
-
- ułożenie nozdrzy: foka szara posiada szeroko rozstawione otwory nosowe, na kształt litery ,,W”, który jest jednakowy u osobników w każdym wieku.
U foki pospolitej i obrączkowanej nozdrza umiejscowione są blisko siebie, zarysowując się podobnie do litery ,,V”.
W-kształtne nozdrza foki szarej
V-kształtne nozdrza u foki pospolitej
V-kształtne nozdrza foki obrączkowanej
-
Wygląd wibrysów; tzw. wąsów czuciowych rozmieszczonych wokół otworu gębowego i nad oczami:
Cecha szczególna dla fok obrączkowanych: ich wibrysy mają charakterystyczną paciorkowata strukturę. U pozostałych dwóch gatunków, foki szarej i pospolitej wąsy czuciowe mają praktycznie jednolitą budowę (patrz zdjęcia poniżej).
Charakterystycznie zbudowane
,,paciorkowate" wibrysy foki obrączkowanej
Jednolicie zbudowane wibrysy foki szarej i pospolitej
-
- uzębienie dolnej szczęki: cecha przydatna szczególnie przy identyfikacji zwłok w zaawansowanym stanie rozkładu, gdy odsłaniają się elementy szkieletu.
-
- U foki szarej drugi ząb trzonowy, licząc od kła (bądź czwarty, licząc od tyłu szczęki) jest jednowierzchołkowy i przypomina kieł. Pozostałe zęby również pozbawione są wyraźnych bocznych wierzchołków (guzków).
-
- Foka pospolita posiada na zębach przedtrzonowych i trzonowych po dwa sęczki z tyłu i jeden z przodu, łącznie są więc one trzy-, czterowierzchołkowe – (szczególnie widoczne jest to w przypadku drugiego zęba od kła). Wszystkie one mają po dwa odrostki (wypukłości od strony wnętrza pyska) i dwa korzenie. Są charakterystycznie uwypuklone od strony wewnętrznej szczęki oraz skośnie ustawione w jej linii, wzajemnie na siebie zachodząc.
-
- Foka obrączkowana ma zęby trzonowe i przedtrzonowe dwu-, trzywierzchołkowe, od wnętrza pyska wyposażone w jeden odrostek. Każdy z tych zębów posiada dwa korzenie.
Żuchwy fok według Dahla
Zbadanie uzębienia pomaga bezbłędnie oznaczyć gatunek foki, nawet jeśli dysponujemy wyłącznie jej żuchwą. Wymaga to jednak pewnej wprawy, dlatego przy dokonywaniu oględzin dobrze zachowanych zwłok, najlepiej rozpatrzyć kilka cech i w ten sposób wypadkowo określić przynależność gatunkową napotkanego zwierzęcia. Żywe foki bezwzględnie należy obserwować tylko z bezpiecznej odległości.
Więcej o informacji o gatunkach fok zamieszkujących Bałtyk znajdziesz poniżej:
http://www.hel.ug.edu.pl/animals/fs.html
http://www.hel.ug.edu.pl/animals/fo.html
http://www.hel.ug.edu.pl/animals/fp.html
Tekst:
Michał Bała
Zdjęcia: Archiwum SMIOUG, ryciny za Ropelewski 1952