Zmieraczki na helskiej plaży

Plaże znajdujące się nad Zatoką Pucką za wrakami portu wojennego w Helu są miejscem występowania cennego siedliska przyrodniczego nazywanego – ,,kidzina na brzegu morskim”. Kidzina to zbiorowisko jednorocznych roślin halofilnych i nitrofilnych powstające na wałach plażowych utworzonych z materiału organicznego. Wały plażowe są wynikiem działalności akumulacyjnej fal i prądów morskich, które osadzają transportowany przez nie materiał na plaży. Są to głównie organiczne szczątki glonów i roślin morskich (morszczynu, zostery i in.), a w pobliżu ujść rzek mogą to być naniesione przez rzeki kawałki drewna i innych roślin. Szczątki organiczne występują w strefie między letnią i zimową linią brzegową. Całość tego układu jest bardzo zmienna w czasie i przestrzeni. Co roku jest niszczona podczas silnych zimowych sztormów, często połączonych ze spiętrzeniami poziomu wody w morzu, a następnie w sprzyjających warunkach odtwarzana i zasiedlana przez rośliny jednoroczne. Na plażach rekreacyjnych szczątki organiczne tworzące siedlisko kidziny są traktowane jako odpady i usuwane. Warunki panujące w tym siedlisku są bardzo specyficzne. Jego podłoże jest bogate w związki azotowe pochodzące z detrytusu roślinnego, a położenie w zasięgu przyboju wód słonych generuje stałe lub okresowe zasolenie. Czynniki te powodują, że są tu obecne rośliny, które są zarówno nitrofitami jak i halofitami.

Kidzina na brzegu morskim jest siedliskiem objętym ochroną w ramach Dyrektywy Siedliskowej UE (1210). Plaże z bogatym detrytusem roślinnym są miejscem występowania detrytofagów takich jak zmieraczek plażowy, a także żerowiskiem i miejscem odpoczynku ptaków siewkowych.

Fot.1. Zmieraczek plażowy (Talitrus saltator)

Zmieraczek plażowy (Talitrus saltator) jest objęty od października 2014 roku częściową ochroną gatunkową, wcześniej objęty był ochroną ścisłą. Badania liczebności zmieraczka przeprowadzone w 2015 roku w strefie brzegowej Półwyspu Helskiego pokazują, że miejsca, w których występował zasługują na szczególną ochronę. Dlaczego?

Zmieraczek, choć malutki – długość ciała ok. 1 cm – odgrywa bardzo ważną rolę w ekosystemie plaż. Odżywiając się martwą materią organiczną, pomaga w naturalnym procesie oczyszczania się plaż, stanowi także źródło pokarmu ptaków siewkowych. Zmieraczek zamieszkuje plaże rzadko odwiedzane przez człowieka, tam bowiem znajduje lepsze warunki do życia i rozrodu. Istnieją takie odcinki brzegu, które są kluczowe dla zachowania populacji tego organizmu i wymagają szczególnej ochrony. Jednym z nich jest obszar plaży przy wrakach za portem wojennym w Helu, który do niedawna był terenem wojskowym, a więc niedostępnym dla turystów i mieszkańców, co uchroniło tamtejszy ekosystem przed negatywnymi skutkami antropopresji. Jeśli na obszarze tym, aktualnie powszechnie dostępnym dla ludzi, wzrośnie liczba turystów, może dojść do zmniejszenia populacji bądź, co nie jest wykluczone, całkowitego wyeliminowania zmieraczka plażowego. 

Występowanie Talitridae na plażach Półwyspu Helskiego (dane L.Kotwicki i.in. 2000-2007, niepublikowane)

W miesiącach maj – czerwiec 2015r. przeprowadzono liczenie organizmów Talitrus saltator na profilu plaży za portem wojennym w Helu, zaczynając od miejsca występowania wraków, 1 metr od linii morza i co 1 metr w stronę wydm. Kolejne stacje wytyczono co 2 metry, kierując się wzdłuż linii brzegowej. Łącznie analizowano próby z 33 stacji, pobierając je przy użyciu rdzenia o średnicy 10 cm, który wbijano w piasek na głębokości około 10-15 cm. Piasek przesypywano do metalowego sita o średnicy oczka siatki 1 mm, następnie osad przepłukiwano wodą morską. Liczono osobniki Talitrus saltator, które pozostały na sicie. Na każdej stacji wykonano 3-4 profile plaży w stronę wydm. Profil pierwszy pobrano przy linii brzegowej, kolejne profile oddalone o 1 m w głąb plaży – w kierunku wydm. Zliczone organizmy za każdym razem wypuszczano w nieznacznym oddaleniu od miejsc poboru prób. Nie zbierano badanych organizmów, gdyż jest to gatunek chroniony.

Talitrus saltator zliczano także z przypadkowo wybranych miejsc na plaży o powierzchni 43 cm x 43 cm (5 stacji) oraz o powierzchni 41,5 cm x 41,5 cm (3 stacje), odgarniając piasek warstwa po warstwie. Na podstawie zebranych wyników liczebności Talitrus saltator można stwierdzić, że wzdłuż profilu plaży organizmy występowały liczniej bliżej linii brzegowej 1-2 metry od morza, natomiast im bliżej wydm, tym ich liczebność była mniejsza. Jest to zgodne z danymi literaturowymi, które podają, że im wyższa temperatura otoczenia tym gatunek ten schodzi bliżej morza, a najliczniej występuje na polskich plażach od czerwca do września.

Tak duża liczebność osobników tego gatunku na badanych obszarach nie jest przypadkowa. Badania prowadzone w latach poprzednich również potwierdzają fakt licznego występowania zmieraczka na plażach, na które człowiek jeszcze nie dotarł. Trudny i mało atrakcyjny dojazd stanowi przeszkodę dla turysty chcącego plażować w pięknym miejscu. Opisywany teren, niestety, został oddany do użytku publicznego, jeśli zatem ruch turystyczny w tym miejscu będzie narastać, przeprowadzanie kolejnych badań liczebności zmieraczka będzie bezcelowe. Sama obecność ludzi, którzy ubijają stopami ziarenka piasku powoduje, że organizm ten nie może żyć w tak zmienionym środowisku.

Plaża za wrakami portu wojennego jest również atrakcyjnym żerowiskiem i miejscem odpoczynku dla ptaków siewkowych w szczególności podczas jesiennej wędrówki (więcej ). Pośród szczątków roślin morskich i na przybrzeżnych płyciznach znajduje się obfita baza pokarmowa dla ptaków, składająca się z bezkręgowców m.in kiełży, wieloszczetów i larw owadów, a także zmieraczków plażowych. W zależności od sezonu (fluktuacje związane z sukcesem lęgowym) i obfitości wyrzuconego przez morze pokarmu są tutaj licznie obserwowane takie gatunki jak: biegus zmienny (max. 250 osobników), biegus krzywodzioby (max. kilkadziesiąt osobników), biegus rdzawy (max. kilkanaście osobników), piaskowiec (max. kilkanaście osobników), biegus malutki, sieweczka obrożna, sieweczka rzeczna, siewnica, kamusznik, szlamnik, samotnik, łęczak, piskliwiec, kulik mniejszy (max. 11 osobników), kulik wielki i ostrygojad. Kidzina na brzegu morskim i ujścia rzek (estuaria) są najważniejszymi typami nadmorskich siedlisk dla tych migrujących gatunków ptaków. Żerowanie i odpoczynek ptaków jest często zakłócane przez turystów zdążających głównie w stronę wraku ORP „Wicher”. Liczba osób odwiedzających to miejsce z roku na rok wzrasta, ku czemu przyczyniło się m.in. umieszczenie wraków na bezpłatnym planie miasta Hel jako jednej z atrakcji turystycznych. Na skutek nadmiernej ludzkiej eksploracji degradacji uległ fragment wydmy szarej, na której odwiedzający wydeptali ścieżkę prowadzącą do wraków. Miejsce to graniczy z obszarem Natura 2000 Zatoka Pucka i jest częścią Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, natomiast decyzje związane z zarządzaniem terenem leżą w gestii Urzędu Miasta Hel. Warto byłoby pomyśleć o takim zagospodarowaniu tego miejsca w celach turystycznych, które zachowa jego walory przyrodnicze. Będzie to możliwe jedynie wtedy, gdy obecność ludzi nie będzie miała negatywnego wpływu na występującą tu faunę i florę. Wymagałoby to skanalizowania ruchu turystycznego np. poprzez wybudowanie kładki prowadzącej w pobliże wraków oraz punktu widokowego, umożliwiającego obserwacje ptaków z jednoczesną ochroną plaży i siedliska wydmowego. Konieczne również byłoby stworzenie tablic informacyjno-edukacyjnych przybliżających bogactwo fauny i flory tego obszaru i uwrażliwiających turystów na potrzebę zachowania i ochrony gatunków tam występujących . 

Wideo dokumentację obejrzysz klikając na poniższe odniesienia:

https://www.youtube.com/watch?v=NldE75ZiZGA

https://www.youtube.com/watch?v=SlPw--hlqis

Tekst: Mikołaj Koss i Alicja Rozenbajgier
Zdjęcia i wideo: Mikołaj Koss

Literatura: 

Węsławski J.M., Kupidura T., Żabicki M., 2000. Sandhoppers (Talitrus saltator, Montagu 1808, Amphipoda, Gammaridea) at the Polish Baltic coast. Seasonal and spatial distribution patterns. Crustaceana, 73, s. 961-969

Herbich J. (red.) 2004. Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i środlądowe solniska i wydmy. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. T. 1, s. 65

Węsławski J.M., Kotwicki L., Grzelak K., Piwowarczyk J., Sagan I., Nowicka K., Marzejon I., 2011 Przemysł turystyczny i przyroda morska na Półwyspie Helskim. Wstępna ocena wpływu turystyki i przemysłu rekreacyjnego na wartości naturalne przybrzeżnego ekosystemu morskiego na przykładzie Półwyspu Helskiego. WWF Polska, s.11

<<< POWRÓT