Aktualne
granice zoogeograficznego
rozprzestrzenienia
Neogobius melanostomus
w Polsce i
innych rejonach Europy
Początek rozprzestrzeniania
N. melanostomus w Europie zauważono w latach 80-tych, gdy stwierdzono,
że bytuje on w rzece Moskwa (Sokolov i in. 1989). Był to, jak się
przypuszcza przejściowy etap jego przenoszenia ku Bałtykowi. Razem z wodami
balastowymi statków kursujących z rejonu Mórz Czarnego i Kaspijskiego dotarł
do Zatoki Gdańskiej (Skóra, Stolarski 1993a).
Pierwszy bałtycki
okaz tego gatunku złowiono w 1990 roku w rejonie portu Hel. Na podstawie
wieku ryby i rozmieszczenia raportów o miejscu złowienia kolejnych
ustalono, iż dotarcie tego gatunku do Zatoki Gdańskiej musiało nastąpić
przynajmniej 3-4 lata wcześniej w rejonie Gdyni (Skóra, Stolarski 1993b). W
roku 1994 obecność tych ryb odnotowywano już niemal w całej polskiej części
Zatoki Gdańskiej a rok później, pozyskano pierwsze okazy z poza tego akwenu (Grygiel
1995, Kuczyński 1995). Pod sam koniec lat 90
N. melanostomus dotarł (zapewne przez przyujściowe odcinki rzek) do
przymorskich jezior Łebsko i Gardno w Słowińskim Parku Narodowym
(Ciepielewski i Hornatkiewicz-Żbik, 2003).
Obserwując
stały wzrost liczebny populacji N. melanostomus w Zatoce Gdańskiej (Sapota
2002) zauważono, że zaczął
wnikać w estuarium Wisły. W końcu lat 90 występował już zarówno w Motławie
jak i Wiśle Śmiałej w rejonie Przegaliny
(Skóra, Kozik n.pub). W roku 1999 stwierdzono pierwsze okazy w polskiej
części Zalewu Wiślanego (Borowski 1999), a dwa lata później w jego części
rosyjskiej (Tylik 2001). Jak wynika z najnowszych doniesień ekspansja N.
melanostomus posuwa się w górę rzeki oraz jej dopływów. Najwyżej położone
stanowisko zostało znalezione 130 km od ujścia rzeki na wysokości Świecia
(Kostrzewa, Grabowski 2003). Tu zasięg zoogeograficznego występowania N.
melanostomus zaczyna się wtórnie nakładać z podążającym od południowego
wschodu Europy, innym ponto-kaspijskim gatunkiem - Neogobius fluviatilis, który
dotarł już do odcinka pomiędzy Gniewem a Tczewem
(Kol. 9.07.2003. Skóra K. E., dane n.publ).
Do niedawna całkowicie brakowało potwierdzeń występowania
N. melanostomus na środkowym i zachodnim wybrzeżu Polski, a jedyna informacja z rejonu Zatoki
Pomorskiej z 1996 roku nie była dobrze udokumentowana.
Wykonany w 2003 roku zwiad dostarczył uzupełniających
danych. Obserwacje podwodne oraz wywiady z wędkarzami pozwoliły na zebranie
materiału z miejsc nowych. Stwierdzono, że N. melanostomus występuje w
rejonie umocnień brzegowych k/ Jarosławca oraz
w Dziwnowie w kanale ujściowym rzeki (foto. 1, 2; Skóra, Woźniewska
dane n.publ.). Otrzymano także pierwsze informacje o połowach tego gatunku
przez wędkarzy w Kanale Piastowskim w Świnoujściu (Wolnomiejski N.,
Stepanowska K., inf.ust.).
Potwierdzono, spodziewaną na podstawie doniesień
Ciepielewskiego i Hornatkiewicz-Żbik 2003, obecność N. melanostomus w
Łebie - w basenach portu i ujściowym
łączącym morze z jeziorem Łebsko odcinku rzeki (Foto. 3,4; Skóra, Woźniewska
dane n.publ).
Stwierdzono także, że miejscem bardzo licznego zasiedlenia
jest obecnie rejon podwodnych
umocnień portu Władysławowo (Foto. 5; Skóra, Woźniewska dane n.publ).
Foto.
1,2 (J. Woźniewska)
Foto.
3,4 (J. Woźniewska)
Foto.
5 (J. Woźniewska)
Mapa
1. Miejsca
występowania N. melanostomus w Polsce (stan na 2003 rok)
Mapa
2. Daty (rok)
doniesień o stwierdzeniu N. melanostomus w różnych częściach zlewiska
Bałtyku.
Pojedyncze
okazy jakie u niemieckich wybrzeży w 1999 roku stwierdził w połowach
rybackich (H.Winkler, dane nie publ.) zostały ostatnio wzbogacone o obserwację
pochodzącą z rejonu przylądka Darss na wyspie Zingst
(Skóra 2003). Jest to jak na razie najdalszy zachodni kraniec zakresu
występowania tego gatunku w Bałtyku.
Na wschodnim
wybrzeżu tego morza, N. melanostomus został odnotowany rok wcześniej,
gdy pojedynczy okaz złowiono w estońskiej Zatoce Parnu (Ojaver 2002).
Jak dotąd
brak jest obserwacji na temat występowania N. melanostomus u północnych
brzegów Bałtyku. Można się
jednak spodziewać, że charakter i rodzaj skandynawskich siedlisk w sposób
optymalny będą odpowiadać sposobowi życia tego gatunku co doprowadzi do
szybkiej eskalacji jego inwazji w tym morzu.
Warto dodać,
że N. melanostomus wykazuje także ekspansje w górę rzek zlewiska
Morza Czarnego. Jak podaje Simonovic i in (2001) w latach 1997 i 98 dwie ryby
tego gatunku odkryto w granicach Jugosławii k/ Prahovo (a), 861 km od ujścia
Dunaju. Dwa lata później stwierdzono go już w rejonie Wiednia (Wiesner,
2000).
Wydaje się
tylko kwestią czasu aby gatunek ten powtórzył drogę rozprzestrzeniania się N.
fluviatilis
oraz N. gymnotrachelus, które przez Dniepr, Prypeć i Kanał Królewski
przeniknęły do dorzecza Wisły (Danilkiewicz 1996 i 1998). O jego współczesnych
antropogenicznych możliwościach przenikania w górę rzeki może świadczyć
fakt dotarcia aż w rejon Zlobin(a) na Białorusi (Guljugin 1998).
Mapa 3.
Daty (rok) doniesień o stwierdzeniu N.melanostomus w różnych częściach
Europy.
Także droga
wodna Kanałem Dunaj – Men wydaje się bramą na jego szybkie przeniknięcie do
Morza Północnego.
Można
przypuszczać, że sukces w globalnej ekspansji gatunku, a
N. melanostomus dotarł
przecież aż do Wielkich Jezior Ameryki Północnej (Jude, i in. 1991),
jest w dużej mierze bezpośrednio spowodowany czynnikami
antropogenicznymi – rozwojem żeglugi i hydrotechnicznymi przekształceniami
rzek i wybrzeży. Nie można jednak
wykluczać, że w rejonach naturalnego bytowania gatunku oraz sąsiednich, a także
w miejscach do których został zawleczony zachodzą sprzyjające mu ekologiczne
zmiany. Tylko częściowo mogą one być tłumaczone efektem naturalnej ewolucji
biotopów i biocenoz.
Głównymi akceleratorami tych procesów pozostają dziś
czynniki antropogeniczne – oddziaływujące pośrednio na klimat, eutrofizację
akwenów, czy ubytki w zasobach gatunków będących w stosunku do N.
melanostomus
naturalnymi drapieżnikami.
W zaistniałych
warunkach, naturalne biologiczne i ekologiczne predyspozycje
gatunku będą sprzyjać jego
dalszemu rozprzestrzenieniu się.
Krzysztof
E. Skóra (2004)
Literatura:
1. Borowski
W., 1999, Babka bycza w Zalewie Wiślanym, Mag.Przem.Ryb., 4(12); 39.
2. Ciepielewski
W., A. Hornatkiewicz-Żbik - Różnorodność ichtiofauny w jeziorach Słowińskiego
Parku Narodowego 2003, Nr 2
3.
Danilkiewicz,
Z. (1996): Babka lysa (gologlowa), Neogobius gymnotrachelus (Kessler, 1857) (Perciformes,
Gobiidae) - nowy, gatunek w ichtiofaunie zlewiska
Morza Baltyckiego. Kom. Ryb. IRS, 2, 27–29.
4. Danilkiewicz,
Z. (1998): Babka szczupla, Neogobius fl uviatilis (Pallas, 1811), Perciformes,
Gobiidae - nowy, pontyjski element w ichtiofaunie zlewiska Morza Baltyckiego. Fragmenta Faunistica, 41,
269–277
5. Grygiel W.
1995, Występowanie nowego gatunku babki Neogobius melanostomus (Pallas 1811) w
polskich obszarach morskich Notatka w Zakładzie Biologii i Ochrony Zasobów
MIR, Gdynia.
6. Guljugin
S.Y. 1998) Rosprostranienije areala ponyokaspijskih buchkov Neogobius
fluviatilis, N.melanostomus pod vozdiejstwem antropogennyh faktorov.
7. Jude,
D.J., Reider, R.H., Smith, G.R. 1991. First evidence of
Gobiidae in the Great Lakes basin. 34th Conf. of the int. Assoc. for Great lakes
Research, Buffalo, N.Y. (USA), Programme and Abstracts, published by: IAGLR/Univ.
Michigan, Ann Arbor, Mi. USA,
p. 124.
8. Kostrzewa
J., Grabowski M., 2003. Oportunistic feeding strategy
as factor promoting the expansion of racer goby (Neogobius gymnotrachelus
Kessler, 1857) in the Vistula basin. Lauterbornia 48: 91-100.
9. Kuczyński J., 1995, Babka krągła
N.melanostomus (Pallas 1811) - emigrant z Basenu Pontokaspijskiego w Zatoce Gdańskiej,
Bulletin Sea Fish Institut, 2 (135); 68-71.
10. Sapota M. 2002. Invasion of round goby
(Neogobius melanostomus) from the
Ponto-Caspian to the Baltic. BIOMARE Newsleter 2; 7
11. Simonovic, P., M.
Paunovic, and S. Popovic, 2001. Morphology, Feeding,
and Reproduction of the Round Goby, Neogobius melanostomus (Pallas), in the
Danube River Basin, Yugoslavia, University of Belgrade.
Journal of Great Lakes Research (2001) 27(3): 281-289.
12. Skóra 2003. Internet, 2004.03.01 on line,
13.
Skóra K.E., Stolarski J., 1993a, New fish species in the Gulf of Gdańsk.
Neogobius sp [cf. Neogobius melanostomus (Pallas 1811)], Bulletin of the SFI,
Gdynia, 1(128); 83.
14.
Skóra
K.E., Stolarski J., 1993b, Neogobius
melanostomus (Pallas 1811) a new immigrant species in the Baltic Sea. Estuarine
ecosystems and species. Proceedings of 2 - nd Internatinonal Estuary Symposium
held in Gdańsk, October 18 -22, 1993. PAS,
Gdynia, Crangon, 1; 101-108.
15. Sokolov,
L.I., Sokolova, E.L., and Goloviatok, G.Yu. 1989. [New
inhabitants of the River Moscow] (in Russian). Priroda 9:80-81.
16. Tylik K.
2001 Uniwersytet w Kaliningradzie (inf.ust.)
17. Ojaver H. 2002
inf.ust, Internet, 2004.01.19 on line,
18. Wiesner, C.,
Spolwind, R., Waidbacher, H., Guttmann, S., Doblinger, A.
(2000): Erstnachweis der Schwarzmundgrundel Neogobius melanostomus (Pallas,
1814) in Österreich.. Österreichs Fischerei, 53, 11/12, 330 -331.
|
